Wydziedziczenie i niegodność dziedziczenia - Kancelaria w Przeworsku i Jarosławiu 

Wydziedziczenie nie jest w wbrew obiegowej opinii jedynie pozbawieniem prawa do spadku, pozbawić prawa do spadku można bowiem sporządzając testament, w których nie uwzględni się określonej osoby. Skutek wydziedziczenia jest natomiast dalej idący, powoduje że spadkobierca zostaje pozbawiony prawa do zachowku. Wydziedziczenia dokonuje się w formie oświadczenia składanemu osobie, która ma zostać wydziedziczona. Aby jednak oświadczenie takie było skuteczne konieczne jest spełnienie określonych przesłanek, które są przejawem negatywnego zachowania osoby będącej w kręgu spadkobierców ustawowych uprawnionych do zachowku (np. długotrwałe zaniedbywanie obowiązków rodzinnych czy dopuszczenie się przestępstwa przeciwko spadkodawcy). Więcej informacji na omawiany temat znajduje się tutaj.

Na czym polega wydziedziczenie?

Wydziedziczenie polega na pozbawieniu uprawnionych prawa do zachowku. Nie jest to jednak czynność, dla której skuteczności wystarczające jest złożenie oświadczenia woli.

W jakich sytuacja może nastąpić wydziedziczenie?

Wydziedziczenie dla swojej skuteczności wymaga spełnienia jednej z przesłanek wymienionych w art. 1008 kodeksu cywilnego, tj.:

  • postępowania przez osobę uprawnioną do zachowku w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, jeżeli działanie to ma charakter uporczywy,
  • dopuszczenie się przez osobę uprawnioną względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazi czci,
  • uporczywe nie dopełnianie przez spadkobiercę ustawowego względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego

Ta przesłanka jest bardzo szeroka i bliżej nieokreślona. Interpretacja czy dane zachowanie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jest dokonywana przez Sąd. Dane zachowanie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, jeżeli co prawda nie narusza prawa, zarówno cywilnego, administracyjnego, karnego, czy innej gałęzi prawa, ale narusza normy społeczne, normalne lub też etyczne. Przykładem naruszenia zasad współżycia społecznego jest wykorzystanie swojej przewagi ekonomicznej. Z punktu widzenia procesowego zgromadzenie odpowiedniego materiału dowodowego, w celu wykazania zaistnienia tej przesłanki jest bardzo trudne.

Przestępstwo przeciwko spadkodawcy lub jednej z najbliższym mu osób

Ta przesłanka jest ściśle określona i łatwa do wykazania. Jeżeli spadkodawca chce wydziedziczyć jednego ze spadkobierców ustawowych powinien posiadać prawomocny wyrok skazujący, względnie warunkowo umarzający postępowanie względem spadkobiercy, którego ma dotyczyć wydziedziczenie. Ważne, aby pamiętać, aby było to przestępstwo ściśle określone w tym przepisie, a więc przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności. Przestępstwem takim może być w szczególności próba zabójstwa, czy spowodowanie uszczerbku na zdrowiu. Co prawda wydanie takiego prawomocnego wyroku nie jest obligatoryjne, jednak znacznie ułatwia to kwestie procesowe, a więc wykazanie, że uprawniony spadkobierca rzeczywiście popełnił przestępstwo.

Rażąca obraza czci

Spadkobierca jest zobowiązany do dążenia spadkodawcy szacunkiem. Rażąca obraza czci stanowi przesłankę do wydziedziczenia. Przy tym zachowanie to nie musi wyczerpywać znamion przestępstwa znieważenia lub pomówienia, tym bardziej nie jest w tym przypadku wymagamy prawomocny wyrok karny. Sąd ustalający, czy wydziedziczenie będzie skuteczne ma prawo do samodzielnego ustalenia okoliczności faktycznych, w tym zakresie.

Uporczywe nie dopełnianie obowiązków rodzinnych

Jest to pojęcie bardzo nieprecyzyjne. W żadnym akcie prawnym nie znajduje się katalog obowiązków rodzinnych jakie względem spadkodawcy posiada osoba uprawniona do zachowku. Za obowiązek rodzinny można uznać wymóg zapraszania na ważne uroczystości takie jak chrzest czy ślub. W niektórych jednak sytuacjach naruszenie tego obowiązki jest usprawiedliwione, np. w związku z negatywnym zachowaniem spadkodawcy.

Uporczywy charakter

Jak widać wszystkie zachowania osoby uprawnionej do zachowku, o których mowa powyżej wymagają rażącej uporczywości, z wyjątkiem popełnienia przestępstwa i rażącej obrazy czci. Nie można zatem uznać, że nie istnieją podstawy do wydziedziczenia jeżeli negatywne zachowanie spadkobiercy ustawowego miało jednorazowy lub nawet incydentalny charakter.

Przyczyna wydziedziczenia

Warto pamiętać, ze przyczyna wydziedziczenia musi zostać wskazana w testamencie w sposób jasny i precyzyjny. Jeżeli nie zostanie spełniony ten warunkiem wydziedziczenie nie będzie skuteczne.

Wydziedziczenie, a przebaczenie

Spadkobierca nie może skutecznie wydziedziczyć spadkobiercy, jeżeli zachowania, które były podstawą wydziedziczenia, nawet przestępstwo zostały spadkobiercy wybaczone. W procesie o zachowek to oczywiście na spadkobiercy ciąży ciężar udowodnienia, że w istocie spadkodawca mu wybaczył. Do wybaczenia nie jest potrzebne posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych, wystarczy, aby czynności wybaczenia nastąpiła z wystarczającym rozeznaniem.

Wydziedziczenie, a dzieci spadkobiercy

Wydziedziczenie nie pozbawia prawa do spadku zstępnym spadkobiercy wydziedziczonego.

Przykład

Pani Jolanta wydziedziczyła syna - Mirosława, gdyż ten znęcał się nad nią psychicznie i fizycznie, a nawet doprowadził ją do doznania średniego uszczerbku na zdrowiu. W testamencie Pani Jolanta ustanowiła swoim spadkobiercą córkę Magdalenę. Pan Mirosław wystąpił przeciwko swojej siostrze Pani Magdalenie z pozwem o zapłatę zachowku,. Pani Magdalena przedłożyła jednak testament zawierający oświadczenie matki o wydziedziczeniu syna oraz prawomocny wyrok Sądu skazujący go na rok więzienia w zawieszeniu na dwa lata. Sąd nie miał wątpliwości i oddalił pozew. Pani Mirosław miał jednak dzieci i w ich imieniu wystąpił o zapłatę zachowku od Pani Magdaleny. W tym przypadku powództwo zostało uwzględnione.

W jakiej formie można złożyć oświadczenie o wydziedziczeniu?

Oświadczenie o wydziedziczeniu powinno być zawarte w testamencie. Oznacza to, że wydziedziczenie powinni nastąpić w takiej samej formie jak testament. Możliwe jest zawarcie oświadczenia o wydziedziczeniu w testamencie holograficznym, jak notarialnym, względnie testamencie szczególnym. Nie ma możliwości, aby spadkodawca wydziedziczył spadkobiercę bez sporządzenia testamentu.

Termin na stwierdzenie skuteczności wydziedziczenia

Z uwagi na fakt, że dziedziczenie skutkuje pozbawieniem prawa do zachowku można powiedzieć, że obowiązuje 5 letni termin na stwierdzenie przez Sąd czy wydziedziczenie było skuteczne. Termin ten jest liczony oczywiście od dnia otwarcia spadku.

Skutki wydziedziczenia

Skutek wydziedziczenia jest taki, jakby spadkobierca nie dożył otwarcia testamentu.

Jak podważyć wydziedziczenie?

Podważenie wydziedziczenia jest jak najbardziej możliwe. W tym zakresie można kwestionować, to zostały spełnione podstawy faktyczne konieczne do skuteczności wydziedziczenia lub też czy spadkodawca był zdolny do świadomego oraz swobodnego złożenia oświadczenia o wydziedziczeniu. Osoby, które sporządzają testament często są w podeszłym wieku dlatego ich stan zdrowia lub uzależnienie od osób, które sprawują nad nimi opiekę często prowadzi do sytuacji, że oświadczenie o wydziedziczeniu nie ma charakteru świadomego, ani dobrowolnego.

Jak sprawdzić czy jestem wydziedziczony?

Niestety nie ma takiej możliwości, jeżeli sam spadkobierca Cię o tym nie poinformuje. Spadkobierca nie musi być informowany o tym, że został wydziedziczony. Do uzyskania takiej informacji spadkobierca ma prawo dopiero po śmierci spadkodawcy i ogłoszeniu testamentu.

Wydziedziczenie rodzeństwa

Wydziedziczenie rodzeństwa nie jest możliwe, gdyż nie posiada ono prawa do zachowku. Jeżeli chcemy, aby nasze rodzeństwo po nas nie dziedziczyło oraz nie miało prawa do zachowku wystarczy sporządzić testament.

Testament, a wydziedziczenie – wzór

Z uwagi na fakt, że testament  należy sporządzić własnoręcznie korzystanie z gotowego wzoru nie ma większego sensu. Najlepiej w celu sporządzenia testamentu udać się do notariusza.

Wydziedziczenie dziecka

Najczęściej oczywiście stykamy się sprawami gdy rodzice wydziedziczają dziecko. Istnieją również sytuacje, gdy to dziecko pozbawia swoich rodziców prawa do zachowku po nim.

Wydziedziczenie, a niegodność dziedziczenia

Od instytucji wydziedziczenia należy odróżnić instytucje niegodności dziedziczenia. Zaistnienie niegodności dziedziczenia nie wymaga żadnej aktywności spadkodawcy. Spadkobierca staje się niegodny dziedziczenia z mocy prawa i nie jest w tym zakresie potrzebne jakiekolwiek oświadczenie spadkodawcy.

Kiedy spadkobierca jest niegodny dziedziczenia?

Spadkobierca jest niegodny dziedziczeni wówczas, gdy:

  • dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
  • podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
  • umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Niegodność dziedziczenia, a przebaczenie

Podobnie, jak w przypadku wydziedziczenia niegodność dziedziczenia nie następuję, jeżeli negatywne zachowania stanowiące podstawę niegodności dziedziczenia zostały spadkobiercy wybaczone.

Przykład

Pan Jan posiadał syna Marcina. Nowy biznes Pana Marcina okazał się klapą, a w celu spłaty wierzycieli Pan Marcin włamał się do domu swojego ojca i przywłaszczył sobie 100 tyś. zł w gotówce, które ten ojciec przechowywał w schowku. Pan Marcin został skazany za to przestępstwo na karę roku pozbawienia wolności. Po warunkowym zwolnieniu z Zakładu Karnego po odbyciu połowy kary relację Pana Marcina z ojcem ulęgły poprawie. Pan Jan miał żal do siebie, że zawiadomił policję o przestępstwie i przez co jego syn spędził pół roku w więzieniu. Pan Jan wybaczył swojemu synowi i ustanowił go w testamencie jedynym spadkobiercą. W testamencie znajdowała się również informacja, że wybaczył synowi. W takim przypadku po śmierci Pana Jana nie będzie można uznać, że jego syn Marcin jest osobą niegodną dziedziczenia.

Niegodność dziedziczenia, a zachowek

Spadkobierca, który jest niegodny dziedziczenia nie tylko nie zostanie powołany do spadku, ale także nie będzie miał prawa domagać się zachowku od spadkobierców.

Kto stwierdza niegodność dziedziczenia?

Do ustalenia, że spadkobierca jest niezgodny dziedziczenia uprawniony jest wyłącznie Sąd. Ustalenie to nie jest dokonywane w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, gdyż wymaga wytoczenia odrębnego powództwa.

Jaki jest termin na stwierdzenie niegodności dziedziczenia?

Każda zainteresowana osoba, przede wszystkim powołany do spadku w dalszej kolejności mają prawo do żądania, aby Sąd stwierdził, ze dana osoba jest niegodna dziedziczenia. 

Przykład

Pan Dariusz spowodował średni uszczerbek na zdrowiu swojego ojca. Niedługo potem jego ojciec zmarł w katastrofie lotniczej. Po 5 latach siostra Pana Dariusza wystąpiła do Sądu o stwierdzenie nabycia spadku po ich wspólnym ojcu, a dodatkowo złożyła pozew o uznanie jej brata za osobę niegodną dziedziczenia. Sąd stwierdził, że spadek po ww. nabyły jego dzieci w częściach równych . Pan Dariusz nie został uznany za niegodnego dziedziczenia, gdyż żądanie jego siostry zostało złożone po terminie.

Pomoc w sprawach o wydziedziczenie?

Sprawę o wydziedziczenie rozstrzyga Sąd przy rozpoznaniu sprawy o zachowek, gdyż wydziedziczenie jest przesłanką negatywna zasadności roszczenia o zachowek. Osoba przeciwko, której zostało wytoczone powództwo o zachowek nie musi wnosić opłaty sądowej z tytułu podniesienia zarzutu wydziedziczenia. Opłatą sądowa należna będzie dopiero wówczas, gdy pozwany będzie chciał złożyć apelację od wyroku w sprawie zachowku. Wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego jest natomiast uzależnione od wartości przedmiotu spotu i wynosi tyle samo co wynagrodzenie pełnomocnika osoby domagającej się zapłaty zachowku.

Czy można zbyć prawo do zachowku?

Tak. Istnieje możliwość przeniesienia wierzytelności należnej z tytułu prawa do zachowku tak jak każdej innej wierzytelności na osobę trzecią. Zbycie tej wierzytelności można nastąpić na podstawie umowy sprzedaży, zamiany, czy też darowizny. W praktyce takie umowy takie operację gospodarcze zdarzają się bardzo rzadko jednak nic nie stoi temu na przeszkodzie.

Ile trwa sprawa o wydziedziczenie, czy też niegodność dziedziczenia?

Ustalenie, że spadkobierca jest niegodny dziedziczenia następuje w odrębnym postępowaniu wszczynanym po wytoczeniu powództwa.  Czas rozpoznania takiej sprawy zwykle nie przekracza 6 miesięcy. W przypadku spraw dotyczących wydziedziczenia rozpoznawanych w toku procesu o zachowek okres oczekiwania na rozstrzygnięcie również wynosi zazwyczaj rok. Okres ten ma charakter  przykładowy, gdyż czas rozpoznania konkretnej sprawy zależy od wielu czynników.

Dodatkowe informacje dotyczące wydziedziczenia

Jeżeli chciałbyś wiedzieć więcej na temat wydziedziczenia to warto zapoznać się z publikacjami dostępnymi na stronie współpracującej z nami Kancelarii adwokata Piotra Czyżyńskiego w Rzeszowie. Tutaj znajduje się strona adwokata Piotra Czyżyńskiego Kancelaria adwokacka w Rzeszowie.