Zachowek - Kancelaria w Przeworsku i Jarosławiu 

Zachowek to instytucja, która chroni spadkobierców ustawowych spadkodawcy pominiętych w testamencie. Zachowek jest to kwota pieniężna odpowiadająca części udziału spadkobiercy ustawnemu, który by mu przysługiwał w przypadku dziedziczenia ustawowego. Istnieje również możliwość, że z żądaniem o zachowek spadkobierca wystąpi nawet jeżeli nie został sporządzony testament, sytuacja taka nastąpi gdy spadkodawca za życia obdarował pozostałych spadkobierców z jego pominięciem. Teza ta jest poparta orzecznictwem sądowym. Z roszczeniem o zachowek należy wystąpić w terminie 5 lat od otwarcie spadku w drodze powództwa cywilnego przeciwko spadkobiercom. W sprawach takich udzielają pomocy radcy prawni lub adwokaci. szczegółowe informacje znajdują się w artykule o zachowku, znajdującym się na blogu.

Na czym polega zachowek?

Zachowek jest to roszczenie przysługujące najbliższym spadkobiercom ustawowym spadkodawcy, na wypadek gdyby sporządził on testament ustanawiający spadkobiercami inne osoby lub też rozporządził swoim majątkiem za życia z pominięciem tych spadkobierców ustawowych.

Przykład

Pan Jan postanowił sporządzić testament, w którym pominął swoje pełnoletnie dzieci, a jednym spadkobiercom ustanowił swojego kuzyna Pana Mariana. Pan Jan zmarł, a Pan Marian, gdy dowiedział się o jego śmierci uzyskał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po Panu Janie – swoim kuzynie. Dzieci Pana Jana – syn marek oraz córka Dominika nie były zadowolone z decyzji swojego ojca, gdyż umierając pozostawił on duży dom oraz działkę pod miastem, których wartość ich zdaniem wynosiła milion złotych. W związku z tym faktem dzieci Pana Jana postanowiły pozwać spadkobiercę swojego ojca – Pana Mariana łącznie na kwotę 500 tys. zł, z tytułu należnego im zachowku.  Po sporządzeniu operatu szacunkowego przez biegłego sądowego okazało się, że wartość mienia wchodzącego w skład spadku po Panu Janie wynosi 800 tys. zł. W związku z tym faktem Sąd zasądził od Pana Mariana na rzecz każdego z  dzieci Pana Jana kwotę po 200 tyś. zł, gdyż suma ta odpowiadała połowie wartości udziału, jaki by im przysługiwał, w przypadku dziedziczenia ustawowego, w pozostałym zakresie zaś Sąd powództwo oddalił.

Czy zachowek należy się także, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu?

Tak. Może się zdarzyć tak, że spadkodawca w chwili śmierci nie posiada już żadnego majątku, gdyż rozporządził nim za życia na podstawie umowy darowizny. Osoba obdarowana jest wówczas zobowiązana do zapłaty spadkobiercom  ustawowym darczyńcy zachowku. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy śmierć  spadkodawcy nastąpiła po upływie 10 lat od dnia dokonania darowizny, a osoba obdarowana nie należała do kręgu spadkobierców ustawowych spadkodawcy. Zachowek nie należy się również wówczas gdy, co prawda spadkodawca rozporządził swoim majątkiem za życia, ale wśród obdarowanych były również osoby uprawnione do zachowki i otrzymały one aktywa o wartości równej lub wyższej niż należny zachowek. Podobnie sytuacja wygląda, gdy wartość masy spadkowej nie jest niższa niż wartość należnego zachowku.

Przykład 1

Pan Eugeniusz niedługo przed swoją śmiercią przekazał w formie darowizny nieruchomość, w której zamieszkiwał swojej opiekunce- Pani Helenie, która odpłatnie zajmowała się Panem Eugeniuszem, w związku z faktem, że wymagał on całodobowej opieki ze wzgląd na wiek i stan zdrowia. Po śmierci Pana Eugeniusza okazało się, że do spadku po nim nie należały już żadne aktywa. Pan Eugeniusz nie sporządził testamentu, a spadek po nim nabyła jego zona i córka, które wstąpiły do sądu z pozwem o zapłatę przez Panią Helenę – byłą opiekunkę Pana Eugeniusza kwoty 500 tyś. zł tytułem zachowku. Pani Helena wniosła o oddalenie powództwa twierdząc, że nie jest spadkobiercą Pana Eugeniusza. Sąd powołał biegłego, który potwierdził, że kwota 500 tyś. zł odpowiada wartości należnego żonie i córce zmarłego zachowku, gdyż wartość nieruchomości przekazanej Pani Helenie wynosiła milion złotych. Sąd w uzasadnieniu orzeczenia stwierdził, że zobowiązanym do zapłaty zachowku jest nie tylko spadkobierca, ale także obdarowany.

Przykład 2

Pani Marta przekazała w darowiźnie synowi – markowi 100 tyś. zł. Pozostały majątek, czyli obligację skarbowe o wartości 50 tys. zł zachowała dla siebie. Pani Marta miała także córkę - Alicję, która uczyniła w testamencie swoim jedynym spadkobiercom pomijając syna. Po śmierci matki jej córka Alicja nie mogła domagać się zapłaty zachowku od brata, gdyż pomimo, ze otrzymała znacznie mniejszą kwotę to jej wartość odpowiadała należnemu jej kwocie zachowku.  

W jakim terminie osoba uprawniona może ubiegać się o zachowek?

Termin ten wynosi 5 lat od dnia otwarcia spadku.

Przykład

Pan Alojzy w testamencie powołał do spadku swoją sąsiadkę, a pomiął swoją córkę Adelinę. Sąsiadka Pana Alojzego – Pani Krystyna uzyskała postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku zaraz po śmierci swojego spadkodawcy. Pani Adelina nie wiedziała o instytucji zachowku. Dopiero po 6 latach od śmierci ojca jej znajomy adwokat poinformował, że mogła wystąpić z takim roszczeniem, ale termin niestety upłynął.

Wydziedziczenie, a zachowek

W obiegowej opinii wydziedziczenie pozbawia prawa do spadku. W istocie tak naprawdę nie jest, gdyż, w celu pozbawienia prawa do spadku wystarczy sporządzić testament, w którym do dziedziczenia powołamy inną osobę. W takim jednak przypadku spadkobierca ustawowy pominięty w testamencie nabędzie prawo do zachowku, którego pozbawić go można poprzez wydziedziczenie. O ile, w zakresie sporządzenia testamentu spadkodawca dysponuje pełną swobodą, to, w przypadku wydziedziczenia nie jest wystarczające złożenie oświadczenia woli, ale musi być ono poparte zdarzeniami faktycznymi określonymi w kodeksie cywilnym, np. trwałym zaniedbywaniem przez spadkobiercę obowiązków rodzinnych lub też popełnieniem przestępstwa przeciwko spadkodawcy.

Przykład

Pan Adam chciał wydziedziczyć swoją córkę Anetę, pomimo, że ta nie dopuściła się względem Pana Adama żadnych negatywnych działań. Zamiar Pana Adama był motywowany tym, że chciał ją pozbawić prawa do zachowku wobec uprzednio sporządzonego testamentu, w którym jedynym spadkobiercą ustanowił swojego syna Mirosław. Pan Adam zawsze faworyzowali syna kosztem córki. Takie zachowanie było naganne pod względem moralnym. Po śmierci Pana Adama jego córką pozwała swojego brata Mirosława o zapłatę zachowku. Pozwany podniósł, że powódka została wydziedziczona przez spadkodawcę, dlatego zachowek jej się nie należy. Sąd uznał jednak, że Pan Adam nie miał przesłanek do wydziedziczenia córki oraz zasądził na jej rzecz odpowiednią kwotę tytułem zachowku.

Czy wydziedziczenie jest skutecznym sposobem pozbawienia prawa do zachowku?

W naszej opinii nie jest to skuteczny sposób pozbawienia prawa do zachowku, dlatego też, że skuteczność tej czynności oceniana jest dopiero po śmierci spadkodawcy. Spadkodawca zatem w chwili złożenia oświadczenia o wydziedziczeniu nie ma pewności, że Sąd takiego oświadczenia nie zakwestionuje.

Umowa dożywocia, a zachowek

Umowa dożywocia polega na tym, że pewna osoba przekazuje innej osobie własność nieruchomości w zamian za zapewnienie do końca swojego życia utrzymania oraz opieki. Nieruchomość jest zatem zapłatą za utrzymanie  w tym zapewnienie miejsca zamieszkania, ubrań, środków higieny osobistej, jedzenia oraz opieki jeżeli osoba uprawiona jest osobą z niepełnosprawnością lub niedołężną. Odpłatność tej czynności powoduje, że wartość przekazanej czynności nie jest wliczana na poczet ustalenia prawa do zachowku. Oczywiście czynność ta nie może przybierać charakteru fikcyjnej i tak naprawdę stanowić formę ukrytej darowizny.

Umowa dożywocia, a darowizna ze służebnością mieszkania

W praktyce te dwie czynności prawne są ze sobą mylone. W naszej Kancelarii bardzo często zdarzają się sytuację, że zgłaszają się od nas Klienci, którzy są przekonani, ze zawarli umowę dożywocia, a w rzeczywistości była to umowa darowizny, na podstawie której na rzecz darczyńcy zostało ustanowione dożywotnia służebność mieszkania. Służebność mieszkania obejmuje tylko prawa do zamieszkiwania, a nie roszczenia o zapewnienie utrzymania, czy też opieki, dlatego jest brana pod uwagę jeżeli chodzi o zachowek.

Ile kosztuje sprawa o zachowek?

Oplata sądowa w sprawie o zachowek jest uzależniona od wartości dochodzonego roszczenia. Dla przykładu jeżeli żądamy zapłaty zachowku w wysokości w wysokości 15 tyś. zł to opłata sądowa wynosi 1 000 zł. Oczywiście można ubiegać się o zwolnienie z tej opłaty. Koszty wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego występującego w sprawie również są zależne od wysokości roszczenia. W podanym przykładzie, gdzie powód żąda zapłaty kwoty 15 000 zł minimalna stawka adwokata lub radcy prawnego za prowadzenie sprawy wynosi 3 600 zł. W naszej Kancelarii za tego rodzaju sprawę zapłacisz wynagrodzenie według stawki minimalnej określonej w rozporządzeniu MS.

Co muszę dołączyć do pozwu o zachowek?

Do pozwu o zachowek musisz dołączyć dowód, na okoliczność, że pozwany nabył spadek lub otrzymał darowiznę od spadkobiercy. Dowodem takim może być testament, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, notarialny  akt poświadczenia dziedziczenia, czy też akt notarialny  zawierający umowę darowizny. W przypadku, gdy pozwany jest spadkobiercą i z tego tytułu rościsz swoje prawa do zachowku musisz przedłożyć dokumenty na okoliczność tego, jakie składniki majątkowe wchodzą w skład spadku. Dowodami takimi będą akty nadania ziemi, akty notarialne, czy też odpisy księgi wieczystej. Ważne jest, to, aby wykazać w sposób nie budzący wątpliwości legitymację procesową pozwanego w sprawie o zachowek.

Jak ustalić wartość zachowku?

W tym celu należy ustalić wartość spadku lub dokonanych za życia przez spadkodawcę darowizn. W razie, gdy strony postępowania o zachowek nie zgadzają się co do wartości tych składników konieczne będzie powołanie biegłego rzeczoznawcy majątkowego, który sporządzi potrzebny operat szacunkowy.

Czy istnieje możliwość uchylenia się od zapłaty zachowku, pomimo braku wydziedziczenia?

Teoretycznie tak. Istnieje możliwość wykazania, że żądanie zapłaty zachowku jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Dotyczy to jednak wyjątkowych sytuacji, a instytucja ta nie może być przez pozwanego nadużywana.

Czy zachowek daję prawo do spadku?

Nie, zachowek to nie prawo rzeczowe, a obligacyjne. Uprawniony do zachowku nie jest współwłaścicielem składników wchodzących w skład spadku. Oczywiście w ramach ugody zawartej ze spadkobiercą lub obdarowanym uprawniony do zachowku może zgodzić się na przekazanie mu własności w składnikach należących do spadku w zamian za umorzenie roszczenia o zachowek. Ponadto obdarowany ma prawo nawet bez  zgody uprawnionego do zachowku zwrócić do masy spadkowej otrzymaną rzecz, np. nieruchomość i w ten zwolnić się z obowiązku zapłaty zachowku.

Jakie są granice prawa do zachowku?

Zasada jest, że wartość zachowku odpowiada połowie wartości udziału w spadku, z pewnymi wyjątkami, np. w sytuacji gdy uprawniony jest małoletni lub  trwale niezdolny  do pracy wartość zachowku odpowiada 2/3 wartości udziału w spadku. Nie mniej jednak zachowek ten może być niższy, jeżeli uprawiony wytoczy pozew o zachowek osobie, która również jest uprawniona do zachowku. W takiej sytuacji obowiązek pozwanego jest ograniczony do kwoty umożliwiającej  mu zatrzymanie aktywów, których wartość odpowiada wartości zachowku, który by mu samemu przysługiwał.

Do jakiego Sądu wnieść sprawę o zachowek?

W sprawach o zachowek właściwy jest Sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli nie da się tego ustalić to wówczas właściwy będzie Sąd okręgu, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego cześć.

Czy można otrzymać zachowek z urzędu?

Nie. Jeżeli zobowiązany dobrowolnie nie zaspokoi roszenia o zachowek należy skierować sprawę na drogę powództwa cywilnego. Co więcej postępowanie to prowadzone jest w trybie procesowym co oznacza, że strony samodzielnie muszą przytaczać fakty i dowody na potwierdzenie  podnoszonych twierdzeń, zarzutów oraz zasadności swoich wniosków. Sąd nie będzie działał w tym przypadku z urzędu jak ma to miejsce w postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub też postępowaniu o dział spadku?

Ile trwa sprawa o zachowek?

To zależy od wielu czynników, przede wszystkim tego jaki Sąd rozpatruje sprawę i co będzie podlegać wycenie. Zazwyczaj sprawy takie trwają około roku czasu. Ważne jest sporządzanie prawidłowego i kompletnego pozwu o zachowek i zgromadzenie wszystkich dokumentów, wówczas na pewno sprawa będzie trwała krócej.

Kto może mi pomóc w sprawie o zachowek?

W Sądzie może Cię reprezentować adwokat lub radca prawny. Nasza Kancelaria prowadzi między innymi sprawy o zachowek w Sądzie Rejonowy w Jarosławiu, czy też Przeworsku. Jeżeli chcesz poznać warunki współpracy z nasza kancelarią w sprawę o zachowek to zapraszamy do kontaktu.

Czy zobowiązany może dobrowolnie zapłacić zachowek?

Tak, jak najbardziej. Istnieje także możliwość zawarcia ugody, na podstawie której sprawa o zachowek zostanie definitywnie rozstrzygnięta bez konieczności angażowania Sądu.  

Dodatkowe informacje dotyczące zachowku

Jeżeli chciałbyś wiedzieć więcej na temat spraw o zachowek to warto zapoznać się z publikacjami dostępnymi na stronie współpracującej z nami Kancelarii adwokata Piotra Czyżyńskiego w Rzeszowie. Tutaj znajduje się strona adwokata Piotra Czyżyńskiego Kancelaria adwokacka w Rzeszowie.