Na czym polega zachowek?
Zachowek jest to
roszczenie przysługujące najbliższym spadkobiercom ustawowym spadkodawcy, na
wypadek gdyby sporządził on testament ustanawiający spadkobiercami inne osoby lub też rozporządził swoim
majątkiem za życia z pominięciem tych spadkobierców ustawowych.
Przykład
Pan Jan postanowił sporządzić
testament, w którym pominął swoje pełnoletnie dzieci, a jednym spadkobiercom
ustanowił swojego kuzyna Pana Mariana. Pan Jan zmarł, a Pan Marian, gdy
dowiedział się o jego śmierci uzyskał postanowienie o stwierdzeniu nabycia
spadku po Panu Janie – swoim kuzynie. Dzieci Pana Jana – syn marek oraz córka
Dominika nie były zadowolone z decyzji
swojego ojca, gdyż umierając pozostawił on duży dom oraz działkę pod miastem,
których wartość ich zdaniem wynosiła milion złotych. W związku z tym faktem dzieci Pana Jana
postanowiły pozwać spadkobiercę swojego ojca – Pana Mariana łącznie na kwotę
500 tys. zł, z tytułu należnego im zachowku. Po sporządzeniu operatu szacunkowego przez
biegłego sądowego okazało się, że wartość mienia wchodzącego w skład spadku po
Panu Janie wynosi 800 tys. zł. W związku z tym faktem Sąd zasądził od Pana
Mariana na rzecz każdego z dzieci Pana
Jana kwotę po 200 tyś. zł, gdyż suma ta odpowiadała połowie wartości udziału, jaki
by im przysługiwał, w przypadku dziedziczenia ustawowego, w pozostałym zakresie
zaś Sąd powództwo oddalił.
Czy zachowek należy się także, gdy spadkodawca nie sporządził
testamentu?
Tak. Może się zdarzyć tak, że spadkodawca w chwili śmierci
nie posiada już żadnego majątku, gdyż rozporządził nim za życia na podstawie
umowy darowizny. Osoba obdarowana jest wówczas zobowiązana do zapłaty spadkobiercom
ustawowym darczyńcy zachowku. Wyjątkiem
jest sytuacja, gdy śmierć spadkodawcy nastąpiła po upływie 10 lat od
dnia dokonania darowizny, a osoba obdarowana nie należała do kręgu
spadkobierców ustawowych spadkodawcy. Zachowek nie należy się również wówczas
gdy, co prawda spadkodawca rozporządził swoim majątkiem za życia, ale wśród
obdarowanych były również osoby uprawnione do zachowki i otrzymały one aktywa o
wartości równej lub wyższej niż należny zachowek. Podobnie sytuacja wygląda,
gdy wartość masy spadkowej nie jest niższa niż wartość należnego zachowku.
Przykład 1
Pan Eugeniusz niedługo przed swoją śmiercią przekazał w
formie darowizny nieruchomość, w której zamieszkiwał swojej opiekunce- Pani
Helenie, która odpłatnie zajmowała się Panem Eugeniuszem, w związku z faktem, że wymagał on całodobowej opieki ze
wzgląd na wiek i stan zdrowia. Po śmierci Pana Eugeniusza okazało się, że do
spadku po nim nie należały już żadne aktywa. Pan Eugeniusz nie sporządził
testamentu, a spadek po nim nabyła jego zona i córka, które wstąpiły do sądu z
pozwem o zapłatę przez Panią Helenę – byłą opiekunkę Pana Eugeniusza kwoty 500
tyś. zł tytułem zachowku. Pani Helena wniosła o oddalenie powództwa twierdząc, że nie jest spadkobiercą
Pana Eugeniusza. Sąd powołał biegłego, który potwierdził, że kwota 500 tyś. zł
odpowiada wartości należnego żonie i córce zmarłego zachowku, gdyż wartość nieruchomości przekazanej Pani
Helenie wynosiła milion złotych. Sąd w uzasadnieniu orzeczenia stwierdził, że
zobowiązanym do zapłaty zachowku jest nie tylko spadkobierca, ale także
obdarowany.
Przykład 2
Pani Marta przekazała w darowiźnie
synowi – markowi 100 tyś. zł. Pozostały majątek, czyli obligację skarbowe o
wartości 50 tys. zł zachowała dla
siebie. Pani Marta miała także córkę - Alicję, która uczyniła w testamencie swoim jedynym spadkobiercom pomijając
syna. Po śmierci matki jej córka Alicja
nie mogła domagać się zapłaty zachowku od brata, gdyż pomimo, ze otrzymała
znacznie mniejszą kwotę to jej wartość odpowiadała należnemu jej kwocie
zachowku.
W jakim terminie osoba uprawniona może ubiegać się o
zachowek?
Termin ten wynosi 5 lat od dnia otwarcia spadku.
Przykład
Pan Alojzy w testamencie
powołał do spadku swoją sąsiadkę, a pomiął swoją córkę Adelinę. Sąsiadka
Pana Alojzego – Pani Krystyna uzyskała postanowienie o stwierdzeniu nabycia
spadku zaraz po śmierci swojego spadkodawcy. Pani Adelina nie wiedziała o
instytucji zachowku. Dopiero po 6 latach od śmierci ojca jej znajomy adwokat
poinformował, że mogła wystąpić z takim roszczeniem, ale termin niestety
upłynął.
Wydziedziczenie, a zachowek
W obiegowej opinii wydziedziczenie pozbawia prawa do spadku.
W istocie tak naprawdę nie jest, gdyż, w celu pozbawienia prawa do spadku wystarczy sporządzić
testament, w którym do dziedziczenia powołamy inną osobę. W takim jednak
przypadku spadkobierca ustawowy pominięty w testamencie nabędzie prawo do
zachowku, którego pozbawić go można poprzez wydziedziczenie. O ile, w zakresie
sporządzenia testamentu spadkodawca
dysponuje pełną swobodą, to, w przypadku wydziedziczenia nie jest wystarczające
złożenie oświadczenia woli, ale musi być ono poparte zdarzeniami faktycznymi
określonymi w kodeksie cywilnym, np. trwałym zaniedbywaniem przez spadkobiercę
obowiązków rodzinnych lub też popełnieniem przestępstwa przeciwko spadkodawcy.
Przykład
Pan Adam chciał wydziedziczyć swoją
córkę Anetę, pomimo, że ta nie dopuściła się względem Pana Adama żadnych
negatywnych działań. Zamiar Pana Adama był motywowany tym, że chciał ją pozbawić
prawa do zachowku wobec uprzednio sporządzonego testamentu, w którym jedynym
spadkobiercą ustanowił swojego syna Mirosław. Pan Adam zawsze faworyzowali syna
kosztem córki. Takie zachowanie było naganne pod względem moralnym. Po śmierci
Pana Adama jego córką pozwała swojego brata Mirosława o zapłatę zachowku.
Pozwany podniósł, że powódka została wydziedziczona
przez spadkodawcę, dlatego zachowek jej się nie należy. Sąd uznał jednak, że
Pan Adam nie miał przesłanek do wydziedziczenia córki oraz zasądził na jej
rzecz odpowiednią kwotę tytułem zachowku.
Czy wydziedziczenie jest skutecznym sposobem pozbawienia
prawa do zachowku?
W naszej opinii nie jest to skuteczny sposób pozbawienia
prawa do zachowku, dlatego też, że
skuteczność tej czynności oceniana jest dopiero po śmierci spadkodawcy.
Spadkodawca zatem w chwili złożenia oświadczenia o wydziedziczeniu nie ma pewności, że Sąd
takiego oświadczenia nie zakwestionuje.
Umowa dożywocia, a zachowek
Umowa dożywocia polega na tym, że pewna osoba przekazuje
innej osobie własność nieruchomości w zamian za zapewnienie do końca swojego
życia utrzymania oraz opieki. Nieruchomość jest zatem zapłatą za utrzymanie w tym zapewnienie miejsca zamieszkania, ubrań,
środków higieny osobistej, jedzenia oraz opieki jeżeli osoba uprawiona jest
osobą z niepełnosprawnością lub niedołężną. Odpłatność tej czynności powoduje,
że wartość przekazanej czynności nie jest wliczana na poczet ustalenia prawa do
zachowku. Oczywiście czynność ta nie może przybierać charakteru fikcyjnej i tak
naprawdę stanowić formę ukrytej darowizny.
Umowa dożywocia, a darowizna ze służebnością mieszkania
W praktyce te dwie czynności prawne są ze sobą mylone. W
naszej Kancelarii bardzo często zdarzają się sytuację, że zgłaszają się od nas Klienci,
którzy są przekonani, ze zawarli umowę dożywocia,
a w rzeczywistości była to umowa darowizny, na podstawie której na rzecz
darczyńcy zostało ustanowione dożywotnia służebność mieszkania. Służebność
mieszkania obejmuje tylko prawa do zamieszkiwania, a nie roszczenia o
zapewnienie utrzymania, czy też opieki, dlatego jest brana pod uwagę jeżeli chodzi o zachowek.
Ile kosztuje sprawa o zachowek?
Oplata sądowa w sprawie o zachowek jest uzależniona od
wartości dochodzonego roszczenia. Dla przykładu jeżeli żądamy zapłaty zachowku
w wysokości w wysokości 15 tyś. zł to opłata sądowa wynosi 1 000 zł.
Oczywiście można ubiegać się o zwolnienie z tej opłaty. Koszty wynagrodzenia
adwokata lub radcy prawnego występującego w sprawie również są zależne od
wysokości roszczenia. W podanym przykładzie, gdzie powód żąda zapłaty kwoty
15 000 zł minimalna stawka adwokata lub radcy prawnego za prowadzenie
sprawy wynosi 3 600 zł. W naszej Kancelarii za tego rodzaju sprawę
zapłacisz wynagrodzenie według stawki minimalnej określonej w rozporządzeniu
MS.
Co muszę dołączyć do pozwu o zachowek?
Do pozwu o zachowek musisz dołączyć dowód, na okoliczność, że
pozwany nabył spadek lub otrzymał darowiznę od spadkobiercy. Dowodem takim może
być testament, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, notarialny akt poświadczenia dziedziczenia, czy też akt
notarialny zawierający umowę darowizny.
W przypadku, gdy pozwany jest spadkobiercą i z tego tytułu rościsz swoje prawa
do zachowku musisz przedłożyć dokumenty na okoliczność tego, jakie składniki
majątkowe wchodzą w skład spadku. Dowodami takimi będą akty nadania ziemi, akty
notarialne, czy też odpisy księgi wieczystej. Ważne jest, to, aby wykazać w sposób nie budzący wątpliwości legitymację
procesową pozwanego w sprawie o zachowek.
Jak ustalić wartość zachowku?
W tym celu należy ustalić wartość spadku lub dokonanych za
życia przez spadkodawcę darowizn. W razie, gdy strony postępowania o zachowek
nie zgadzają się co do wartości tych składników konieczne będzie powołanie
biegłego rzeczoznawcy majątkowego, który sporządzi potrzebny operat szacunkowy.
Czy istnieje możliwość uchylenia się od zapłaty zachowku,
pomimo braku wydziedziczenia?
Teoretycznie tak. Istnieje możliwość wykazania, że żądanie
zapłaty zachowku jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Dotyczy to
jednak wyjątkowych sytuacji, a instytucja ta nie może być przez pozwanego
nadużywana.
Czy zachowek daję prawo do spadku?
Nie, zachowek to nie prawo rzeczowe, a obligacyjne.
Uprawniony do zachowku nie jest współwłaścicielem składników wchodzących w
skład spadku. Oczywiście w ramach ugody zawartej ze spadkobiercą lub
obdarowanym uprawniony do zachowku może zgodzić się na przekazanie mu własności
w składnikach należących do spadku w zamian za umorzenie roszczenia o zachowek.
Ponadto obdarowany ma prawo nawet bez zgody uprawnionego do zachowku zwrócić do masy
spadkowej otrzymaną rzecz, np. nieruchomość i w ten zwolnić się z obowiązku
zapłaty zachowku.
Jakie są granice prawa do zachowku?
Zasada jest, że wartość zachowku odpowiada połowie wartości
udziału w spadku, z pewnymi wyjątkami, np. w sytuacji gdy uprawniony jest
małoletni lub trwale niezdolny do pracy wartość zachowku odpowiada 2/3 wartości
udziału w spadku. Nie mniej jednak
zachowek ten może być niższy, jeżeli uprawiony wytoczy pozew o zachowek osobie,
która również jest uprawniona do zachowku. W takiej sytuacji obowiązek
pozwanego jest ograniczony do kwoty umożliwiającej mu zatrzymanie aktywów, których wartość odpowiada wartości zachowku, który by
mu samemu przysługiwał.
Do jakiego Sądu wnieść sprawę o zachowek?
W sprawach o zachowek właściwy jest Sąd ostatniego miejsca
zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli nie da się tego ustalić to wówczas właściwy będzie
Sąd okręgu, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego cześć.
Czy można otrzymać zachowek z urzędu?
Nie. Jeżeli zobowiązany dobrowolnie nie zaspokoi roszenia o zachowek
należy skierować sprawę na drogę powództwa cywilnego. Co więcej postępowanie to
prowadzone jest w trybie procesowym co oznacza, że strony samodzielnie muszą
przytaczać fakty i dowody na potwierdzenie podnoszonych twierdzeń, zarzutów oraz
zasadności swoich wniosków. Sąd nie będzie działał w tym przypadku z urzędu jak
ma to miejsce w postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub też postępowaniu
o dział spadku?
Ile trwa sprawa o zachowek?
To zależy od wielu czynników, przede wszystkim tego jaki Sąd
rozpatruje sprawę i co będzie podlegać wycenie. Zazwyczaj sprawy takie trwają
około roku czasu. Ważne jest sporządzanie prawidłowego i kompletnego pozwu o
zachowek i zgromadzenie wszystkich dokumentów, wówczas na pewno sprawa będzie
trwała krócej.
Kto może mi pomóc w
sprawie o zachowek?
W Sądzie może Cię reprezentować adwokat lub radca prawny.
Nasza Kancelaria prowadzi między innymi sprawy o zachowek w Sądzie Rejonowy w
Jarosławiu, czy też Przeworsku. Jeżeli chcesz poznać warunki współpracy z nasza
kancelarią w sprawę o zachowek to zapraszamy do kontaktu.
Czy zobowiązany może dobrowolnie zapłacić
zachowek?
Tak, jak najbardziej. Istnieje także możliwość zawarcia
ugody, na podstawie której sprawa o zachowek zostanie definitywnie
rozstrzygnięta bez konieczności
angażowania Sądu.